Afazja dziecięca to zaburzenie mowy, o którym mówimy, gdy dwu-, trzyletnie dziecko nie robi postępów w komunikacji językowej.
O afazji dziecięcej, zwanej również dysfazją, mówimy, gdy dziecko pomimo braku upośledzenia umysłowego, zaburzeń natury psychologicznej i z prawidłowym słuchem nie wykształciło mowy w ogóle, bądź wykształciło ją w stopniu dalece odbiegającym od normy wiekowej. W przypadku podtypu afazji dziecięcej ekspresyjnej dziecko ma problemy z budowaniem wypowiedzeń, posiada jednak zachowaną zdolność rozumienia mowy. Afazja dziecięca percepcyjna powoduje zaburzenia w mowie czynnej i biernej, a więc zarówno rozumienie, jak i nadawanie wypowiedzi stanowią dla dziecka ogromną trudność.
Przyczyny tego zaburzenia nadal nie są jednoznacznie stwierdzone, choć najczęściej przyjmuje się, że są one efektem uszkodzenia lub też niedokształcenia pewnych struktur mózgowych na skutek zaburzeń wrodzonych, urazów w okresie prenatalnym, urazów w okresie niemowlęcym i wczesnodziecięcym oraz powstają w wyniku przebytych chorób.
W zależności od okresu pojawienia się uszkodzeń wyróżniamy afazję dziecięcą wrodzoną i afazję nabytą, w przypadku której uszkodzenia, często urazy mechaniczne głowy, pojawiają się nie wcześniej niż w 2. roku życia dziecka.
Główne objawy afazji dziecięcej
- Zaburzenia wypowiadania i powtarzania słów;
- Mowa niezrozumiała, zaburzenia w zapamiętaniu wzorca ruchowego wyrazu;
- Zapominanie artykulacji wyrazów już poznanych, zniekształcanie wyrazu mimo prawidłowej artykulacji poszczególnych głosek w izolacji;
- Niewykształcenie lub zanik mowy spontanicznej;
- Ubogi zasób słownictwa;
- Trudności w nazywaniu przedmiotów;
- Stosowanie opisu funkcjonalnego lub nazw zastępczych;
- Występowanie agramatyzmów;
- Zaburzenia składni – utrudnione tworzenie złożonych wypowiedzi;
- Zaburzenia rozumienia dłuższych i złożonych wypowiedzi.
Postawienie prawidłowej i rzetelnej diagnozy afazji dziecięcej jest procesem długotrwałym i wymaga zazwyczaj kilku wizyt u specjalisty. Logopeda przeprowadzi ocenę mowy dziecka – zarówno umiejętności tworzenia wypowiedzi pod względem treściowym, językowym i fonetycznym, jak i rozumienia słyszanych komunikatów. Oceni budowę i funkcję narządów mowy oraz umiejętność powtarzania. Będzie obserwował również zachowanie dziecka, jego sprawność motoryczną, rozpoznawanie dźwięków, orientację przestrzenną i lateralizację.
Terapia powinna być poprzedzona wnikliwą diagnozą i podjęta natychmiast po jej przeprowadzeniu. Proces terapeutyczny afazji dziecięcej musi obejmować swym zasięgiem całe środowisko życia dziecka, a więc rodzinę, przedszkole lub szkołę.
Ćwiczenia obejmują stymulację mowy i jej rozumienia, a więc przyswajanie wyrazów na tle sytuacyjnym, stymulowanie powtarzania i utrwalania wypowiedzi, wyróżniania przez specjalny gest bądź intonację nazw w wypowiedzeniu. Ważne jest, aby w domu dużo mówić do dziecka i starać się mu w miarę możliwości pokazywać to, o czym mówimy.
Efekty terapii zależą w dużej mierze od tego, z którym typem afazji dziecięcej dziecko się zmaga. Afazja ekspresyjna dużo łatwiej poddaje się terapii od afazji percepcyjnej, co oczywiście nie oznacza, iż jesteśmy w tej walce na straconej pozycji. Pewne jest natomiast, że szybkie podjęcie ćwiczeń logopedycznych i ich konsekwentne stosowanie przyniesie dla naszej pociechy wymierne korzyści oraz pozwoli uniknąć pojawienia się trudności w późniejszym życiu dziecka.
To, że podjęcie terapii jest konieczne, nie pozostawia żadnych wątpliwości. Nieleczona afazja dziecięca może doprowadzić do poważnych trudności w nauce szkolnej, a także do problemów dziecka w sferze społecznej i emocjonalnej.
Żywot A. Terapia logopedyczna dzieci z niedokształceniem mowy w typie afazji [w:] Nowe podejście w diagnozie i terapii logopedycznej – metoda krakowska pod red. J. Cieszyńskiej, Z. Orłowskiej – Popek, M. Korendo, WNUP, Kraków 2010.
Cieszyńska J. Alalia, afazja dziecięca, afazja u dzieci, alalia z komponentem ze spektrum autyzmu. Katowice: Regionalny Ośrodek Metodyczno‑Edukacyjny Metis w Katowicach 2011.
Smoczyńska M., Haman E., Maryniak A., Czaplewska E., Krajewski G., Banasik N., Kochańska M., Łuniewska M., Morstin M., Test Rozwoju Językowego
M. Nowak, P. Osipiak